Opinie: Facebook is geen publiek forum, maar een shoppingcentrum

Deze opinie verscheen op 30-01-2018 in de papieren en digitale versie van De Morgen.

Ondersteun De Morgen, koop een krant.


Facebook is geen publiek forum, maar een shoppingcentrum

Het is best schattig, de trots waarmee Facebook zijn zelfopgelegd herbronningstraject herhaaldelijk wereldkundig maakt deze weken. Topvrouw Sheryl Sandberg kwam persoonlijk naar Brussel om in een speech voor een hoop EU-bonzen meerdere keren een verbale knieval te maken. Ja, Facebook ging beter meewerken in de strijd tegen fake news. En de privacy van zijn gebruikers wat meer respecteren. En optreden tegen haatpraat. Alle mogelijke mea culpae werden geslagen, er kon zelfs een gelokaliseerd mopje over Brusselse wafels af. Kijk eens, die venture capitalists uit Silicon Valley. Ze zijn nét zoals wij!

Toch niet. Door de alomtegenwoordigheid en vanzelfsprekendheid van Facebook (en andere social media-giganten) proberen we nu via regulering deze online ruimte – die we als publiek ervaren – te kneden tot een eerlijke, veilige, neutrale plek voor ieders mening. Maar daar zit hem net het probleem: Facebook is – by design – geen publieke ruimte waar mensen ongehinderd ervaringen, meningen en nieuws kunnen delen. Facebook is niét de Speaker’s Corner van Hyde Park in Londen: Facebook is een shoppingcentrum. Je kàn een shoppingcentrum (dat in private handen is) niet verheffen tot het ultieme, universele platform voor publiek discours. Transparantie en neutraliteit eisen van een systeem met zo’n diepgeworteld kapitalistisch verdienmodel is verspilde moeite.

Ethicus en cyberactivist Aral Balkan beschrijft het nog het best: “Facebook en Google zijn people farmers”. Zij hebben niet “ieders mening delen” als bestaansdoel – dat hebben ze nooit gehad. Facebook’s bestaansdoel is en blijft geld genereren waarmee Mark Zuckerberg de zoveelste identieke T-shirt kan kopen en in de media de nerdy filantroop kan uithangen. Als we de geruchtenmolen mogen geloven zijn er zelfs ambities voor een presidentskandidaat Zuckerberg. Een wereldleider met een gedetailleerde, intieme blik in ieders leven – wat zou er in godsnaam fout kunnen lopen?

Weinig mensen zijn er zich van bewust, maar van zodra je de “post”-knop indrukt verlies je het eigendomsrecht over je mening, en bepaalt Facebook Inc. wie ze ziet, wanneer iemand ze ziet, voor hoe lang en waarom. Elk woord dat je gebruikt wordt geanalyseerd om je mening met de optimale advertenties te kunnen flankeren. Vroeger werkten ‘s werelds beste wetenschappers aan de Space Shuttle: nu maken ze algoritmes om mensen zo lang mogelijk in het virtuele shoppingcentrum te houden: met de content en het nieuws dat jouw ideeën versterkt. Facebook heeft baat bij het creëren van bubbels, zoals aangehaald in de reeks De Nieuwe Mens van gisteren.

Zou er netjes binnen de juridische lijntjes gekleurd worden, zouden de belastingen worden betaald, zouden we alle ethische bezwaren achterwege laten en zouden de eindgebruikers netjes geïnformeerd worden (vier veronderstellingen die me moeilijk vallen, maar stél) – dan zou een privé-bedrijf als Facebook perfect zijn diensten kunnen aanbieden. Maar ook dan zou het dom zijn om al onze eieren in die virtuele mand te leggen. Een steeds groeiend percentage van ons digitale leven leeft in de datasilo’s van tech-giganten. Data die niet écht van ons is, en nooit zal zijn.